Norma PN-EN 10088-3 „Stale odporne na korozję – Część 3: Warunki techniczne dostawy półwyrobów, prętów, walcówki, drutu, kształtowników i wyrobów o powierzchni jasnej ze stali nierdzewnych ogólnego przeznaczenia” odnosi się bezpośrednio do grupy wyrobów, jaką jest stal nierdzewna. Stanowi trzecią część serii norm PN-EN 10088, które kompleksowo regulują zagadnienia związane z materiałami odpornymi na korozję. W szczególności ta część określa szczegółowe wymagania techniczne dotyczące dostawy półwyrobów, prętów, walcówki, drutu oraz kształtowników wykonanych ze stali nierdzewnej przeznaczonej do zastosowań ogólnych, w tym również wyrobów o powierzchni jasnej.
Pozostałe części normy 10088
Norma PN-EN 10088-1 – Stale odporne na korozję. Część 1: Gatunki stali odpornych na korozję
Norma PN-EN 10088-2 – Warunki techniczne dostawy blach cienkich/grubych i taśm ze stali nierdzewnych ogólnego przeznaczenia
Warunki techniczne dostawy wg PN-EN 10088-3
Warunki techniczne dostawy w normie PN-EN 10088-3 określają szczegółowe wymagania dotyczące dostawy różnych form stali nierdzewnych, które obejmują:
- Półwyroby – wstępnie obrobione formy stali, przeznaczone do dalszej obróbki, takie jak kęsy, sztaby, wlewki.
- Pręty – walcowane lub ciągnione na zimno elementy o przekroju okrągłym, kwadratowym, sześciokątnym lub innym, używane w konstrukcjach i elementach maszyn.
- Walcówka – stal nierdzewna w formie długiego, walcowanego na gorąco pręta o małym przekroju, stosowana do dalszej obróbki, np. ciągnienia na drut.
- Drut – produkt o niewielkim przekroju, uzyskiwany z walcówki poprzez proces ciągnienia.
- Kształtowniki – profile stalowe o określonych kształtach (np. kątowniki, ceowniki), stosowane w budownictwie i konstrukcjach stalowych.
- Wyroby o powierzchni jasnej – produkty poddane specjalnej obróbce (szlifowanie, polerowanie) w celu uzyskania gładkiej, estetycznej powierzchni.
Warunki dostawy określają także:
- Dopuszczalne tolerancje wymiarowe.
- Stan powierzchni i dopuszczalne wady.
- Metody kontroli i badań jakościowych.
- Dokumentację potwierdzającą zgodność z normą (atest hutniczy, certyfikaty materiałowe).
Skład chemiczny
Norma PN-EN 10088-3 podaje dokładne zakresy dopuszczalnej zawartości pierwiastków stopowych dla różnych gatunków stali nierdzewnych, w tym:
- Chrom (Cr) – kluczowy pierwiastek zapewniający odporność na korozję (min. 10,5%).
- Nikiel (Ni) – poprawia odporność na korozję oraz właściwości mechaniczne (np. stal nierdzewna austenityczna).
- Molibden (Mo) – zwiększa odporność na korozję wżerową i szczelinową.
- Mangan (Mn) – stosowany w stali austenitycznej jako zamiennik niklu.
- Węgiel (C) – ograniczany w stali nierdzewnej (np. ≤ 0,03% w gatunkach niskowęglowych, takich jak 1.4404).
- Azot (N) – zwiększa wytrzymałość mechaniczną i poprawia stabilność austenitu w stalach duplex.
Podane są minimalne i maksymalne wartości zawartości pierwiastków, co zapewnia kontrolę nad właściwościami antykorozyjnymi i mechanicznymi materiału.
Właściwości mechaniczne
Właściwości mechaniczne definiowane w normie obejmują parametry niezbędne do określenia wytrzymałości stali nierdzewnych w zastosowaniach przemysłowych:
- Wytrzymałość na rozciąganie (Rm) – maksymalne naprężenie, jakie materiał może wytrzymać przed zerwaniem, podawane w MPa.
- Granica plastyczności (Rp0,2) – naprężenie, przy którym materiał ulega trwałemu odkształceniu, wyrażone w MPa.
- Wydłużenie przy zerwaniu (A5) – procentowy przyrost długości próbki po zerwaniu w stosunku do początkowej długości próbki.
- Twardość – norma określa dopuszczalne wartości twardości w skalach Vickersa (HV), Brinella (HB) oraz Rockwella (HRC) w zależności od gatunku stali i stanu dostawy.
Parametry te są kluczowe przy doborze stali do zastosowań wymagających wysokiej wytrzymałości mechanicznej i odporności na obciążenia dynamiczne.
Właściwości fizyczne wg PN-EN 10088-3
Norma PN-EN 10088-3 podaje również szczegółowe właściwości fizyczne stali nierdzewnych, które mają znaczenie przy projektowaniu komponentów narażonych na skrajne warunki środowiskowe:
- Gęstość – typowa wartość dla stali nierdzewnych wynosi ok. 7,9 g/cm³.
- Moduł sprężystości (E) – wartość dla stali nierdzewnych wynosi ok. 200 GPa, co określa sztywność materiału.
- Przewodność cieplna (λ) – stal nierdzewna charakteryzuje się niską przewodnością cieplną (ok. 15 W/m·K dla gatunków austenitycznych).
- Współczynnik rozszerzalności cieplnej – określa stopień rozszerzalności materiału pod wpływem temperatury.
- Opór elektryczny – stal nierdzewna wykazuje wyższy opór elektryczny niż stal węglowa.
Dane te umożliwiają inżynierom i projektantom dokładne dopasowanie gatunku stali do wymagań aplikacyjnych, takich jak odporność na wstrząsy cieplne czy stabilność wymiarowa.
Ewolucja normy:
Norma PN-EN 10088-3 była kilkukrotnie aktualizowana, aby dostosować jej treść do postępu technologicznego i zmieniających się wymagań rynkowych. Poniżej przedstawiono chronologię wydań:
- Norma PN-EN 10088-3:1999 – Pierwsza wersja normy, która zastąpiła wcześniejsze krajowe standardy dotyczące stali nierdzewnych.
- Norma PN-EN 10088-3:2005 – Aktualizacja wprowadzająca zmiany w składzie chemicznym i właściwościach mechanicznych niektórych gatunków stali.
- 10088-3:2015-01 – Kolejna edycja normy, uwzględniająca nowe gatunki stali oraz dostosowująca wymagania do aktualnych standardów europejskich.
- 10088-3:2024-06 – Najnowsza wersja normy, opublikowana w czerwcu 2024 roku, która zastąpiła edycję z 2015 roku. Wprowadza dalsze modyfikacje w zakresie warunków technicznych dostawy oraz aktualizuje listę gatunków stali nierdzewnych.
Zastosowanie normy:
Norma PN-EN 10088-3 jest kluczowa dla producentów, dostawców i użytkowników stali nierdzewnych, ponieważ:
- Standaryzacja: Zapewnia jednolite wymagania techniczne w całej Europie, ułatwiając handel i współpracę międzynarodową.
- Jakość: Gwarantuje, że dostarczane materiały spełniają określone kryteria jakościowe, co jest istotne dla bezpieczeństwa i trwałości konstrukcji.
- Dobór materiałów: Umożliwia inżynierom i projektantom właściwy dobór materiałów do konkretnych zastosowań, biorąc pod uwagę wymagane właściwości mechaniczne i odporność na korozję.
Aby uzyskać pełny dostęp do treści normy PN-EN 10088-3:2024-06, zaleca się zakup jej aktualnej wersji poprzez oficjalny sklep Polskiego Komitetu Normalizacyjnego.