Normy TU – Warunki Techniczne dla stali

Czym są normy TU?

TU (Технические Условия) oznacza „Warunki Techniczne”.

To dokumenty opracowywane najczęściej przez zakłady produkcyjne albo na potrzeby konkretnego kontraktu.
Ich rola polegała na tym, by doprecyzować parametry wyrobów, które nie były wystarczająco opisane w GOST lub OST.
W praktyce TU były specyfikacją techniczną producenta.

Normy TU (Технические Условия), czyli Warunki Techniczne, pojawiły się w Związku Radzieckim już w latach 30. XX wieku, kiedy gospodarka planowa zaczęła wymagać precyzyjnego sterowania jakością produkcji.

System państwowych norm GOST dawał ogólne ramy dla hutnictwa i stali, a OST – dodatkowe wymagania branżowe. Jednak w praktyce przemysł ciężki i wojskowy potrzebował często rozwiązań szytych na miarę:

stali o nietypowym składzie chemicznym,
wyrobów hutniczych o nietypowych wymiarach,
materiałów prototypowych dla wojska, lotnictwa i kosmonautyki.

To właśnie wtedy zaczęły powstawać TU, czyli dokumenty zakładowe i resortowe, które doprecyzowywały wymagania poza GOST i OST.

W latach 50.–70. TU stały się codziennością w radzieckich hutach – praktycznie każda huta i instytut badawczy miał własne zestawy TU, regulujące produkcję „pod klienta”. Były szczególnie popularne w przemyśle lotniczym, kosmicznym i obronnym, gdzie wymagania jakościowe były wyższe niż w normach państwowych.

Po rozpadzie ZSRR w 1991 roku normy TU nie zniknęły – wręcz przeciwnie. W Rosji i innych krajach WNP utrzymały się jako narzędzie elastycznej normalizacji, często używane do dziś przy zamówieniach specjalnych. Nowoczesne TU bywają rejestrowane i zatwierdzane przez odpowiednie ministerstwa, co daje im większą rangę niż dawniej.

Zakres norm TU

Normy TU obejmowały różne aspekty produkcji i kontroli jakości, np.:

skład chemiczny (gdy klient wymagał zawężenia przedziału dla Cr, Ni czy Mo),
wymiary i tolerancje (nietypowe średnice prętów, blachy o specjalnej grubości),
warunki dostawy (np. w stanie ulepszonym cieplnie, azotowanym, z określoną twardością),
dodatkowe badania (ultradźwiękowe, radiograficzne, próby zmęczeniowe).

Hierarchia TU w systemie norm

TU nie mogły być sprzeczne z GOST i OST – mogły jedynie doprecyzowywać i zaostrzać wymagania.

Przykłady zastosowania TU w hutnictwie

TU 14-1-1846-2004 – warunki techniczne na pręty i odkuwki ze stali 30ХГСА dla przemysłu lotniczego.
TU 14-3-460-75 – stale nierdzewne i żaroodporne w nietypowych wymiarach, spoza zakresu GOST 5632.
TU 14-159-1128-2005 – rury bezszwowe ze stali wysokostopowych do pracy w podwyższonych temperaturach.

Zalety i wady TU

Zalety:

elastyczność – można było wprowadzić stal lub wyrób „poza normą”, jeśli klient tego potrzebował,
możliwość szybszego reagowania niż w przypadku aktualizacji GOST/OST,
szansa na tworzenie materiałów eksperymentalnych i prototypowych.

Wady:

różna jakość – TU były opracowywane przez zakłady, więc mogły mieć różny poziom szczegółowości,
trudność w porównaniach międzynarodowych – gatunek ze specyficznego TU nie zawsze miał oczywisty odpowiednik w EN/DIN/PN,
czasem prowadziły do „mnożenia bytów” – kilka hut miało swoje TU dla tego samego gatunku stali.

Normy TU były ostatnim ogniwem radzieckiego systemu normalizacji stali.

Jeśli GOST dawał ogólną ramę, a OST doprecyzowywał wymagania branży, to TU pozwalało producentom i klientom ustalić konkretne warunki techniczne dla danej partii stali.
Dzięki TU możliwe było wytwarzanie stali nietypowych, eksperymentalnych, czy też dostosowanych do specyficznych wymagań odbiorcy (np. wojska, lotnictwa).